De “Verscheiden” Staten van Amerika (Deel 2)

In het eerste deel van dit artikel (tijdschrift 113) hebben we de drijfveren belicht die de migranten uit de vorige eeuwen naar de Verenigde Staten gelokt hebben: een nieuw leven opbouwen in alle vrijheid en tegelijk hun cultuur, waarden en religie kunnen blijven cultiveren. Het nastreven van dat eerste ideaal heeft vorm gekregen in een aantal typische kenmerken van de Amerikaanse maatschappij, zoals het primaat van het economische in de maatschappij, het plaatsen van individuele vrijheid boven alles, argwaan tegenover een te ijverige overheid, en een sterk ontwikkeld patriotisme. Deze vier kenmerken zijn de lijm die het land bijeenhouden wanneer er spanningen naar boven komen. En die spanningen komen voort uit de grote verscheidenheid in het land. Daarover hebben we het in dit tweede deel.

Een grote verscheidenheid

Onder de toplaag van eensgezindheid leeft een verscheidenheid die heel diep geworteld zit in de eeuwenoude cultuur en religie van de diverse groepen immigranten. Zoals al aangegeven laat dit zich merken in allerlei grote en minder grote maatschappelijke debatten die de VS beheersen.

Om zicht te krijgen op die verscheidenheid en haar oorsprong, grijp ik graag terug naar een baanbrekend werk van Colin Woodart . Zoals op de kaart te zien is, verdeelt de auteur de VS in 11 “naties”, grotendeels gebaseerd op herkomst en cultuur van het overwegend deel van de migranten in die gebieden. Ze even overlopen zal vlug een aantal markante kenmerken en verschillen blootleggen.

1. Yankeedom. Het noorden en noordoosten is overwegend bevolkt door Europese immigranten die traditioneel een grote nadruk leggen op opvoeding en intellectueel gericht zijn. Het is dan ook geen toeval dat een aantal topuniversiteiten (zoals MIT, Yale, Columbia, Chicago) zich in deze regio bevinden. Ze zijn ook niet wars van overheidsinterventie. Onder hen bevinden zich grote groepen radicale calvinisten en conservatieve katholieken (grote Ierse gemeenschap).
2. New Netherlands vormt een kleine gemeenschap rond New York. Een maatschappij van handelaars, heel tolerant. New York heette trouwens oorspronkelijk New Amsterdam.
3. Midwest – Midlands. Hier vinden we overwegend mensen die afstammen van Engelse Quakers. Middenklasse, gevlucht voor onderdrukking, hetgeen ook hun aversie tegen overheidsinmenging verklaart. Zij waren gekant tegen slavernij, zijn vredelievend, en eerder sociaal conservatief.
4. Tidewater. Dit is een kleine, in feite verdwijnende groep, het nageslacht van de eerste Britse settlers. Hebben lang een feodale structuur aangehouden, terend op slavernij en stevige autoriteit.
5. Great Appalachia. Dit is een ruim gebied bevolkt met groepen die persoonlijke vrijheid als belangrijk “leitmotiv” voeren, en dus ook een aversie hebben tegen overheidsinmenging in het sociale en economische leven. Deze groepen zetten zich af tegen het “intellectuele noordoosten.” Zij leunen eigenlijk dicht aan bij de volgende groep, de “Deep South.”
6. Deep South. Voor een groot deel ontgonnen door Britse slavendrijvers. Dit is het land van de grote plantages. Deze groepen hebben nog steeds heel rigide sociale structuren (en dus ook problemen met sociale integratie van de afstammelingen van de slaven). Voor hen staat individuele vrijheid boven alles, gepaard met een afkeer van “teveel” overheid.
7. El Norte. Dit is dan weer een totaal andere groep, veelal inwijkelingen uit Mexico en andere Hispanics. Zij houden van hun onafhankelijkheid, ook economisch (self-sufficiency) en staan bekend als hardwerkend.
8. Left Coast. Heel toepasselijke naam. Niet enkel geografisch links, maar de staten California, Oregon en Washington staan traditioneel ook bekend als de meest linksdenkende van de VS (liberals in het Engels). Deze gebieden, die het laatst zijn toegevoegd aan de VS, zijn vooral bevolkt door immigranten uit het noordoosten van de VS. Vandaar ook hier een nadruk op opvoeding en intellect. Geen toeval dat we ook hier sommige van de topuniversiteiten aantreffen (Berkeley, Stanford). Heel liberaal en ook meer open voor overheidsinmenging.
9. Far West. Dit is een grote regio, waar ook de Rocky Mountains doorlopen. Groepen die sociaal heel conservatief zijn en die het liefst ook door “Washington DC” gerust gelaten worden.
10. New France. Een kleine enclave rond New Orleans. Was historisch Frans bezit. Tolerante maatschappij, sterk verschillend van de rest op culinair gebied.
11. Zuidelijk Florida. Dit kleine gebied heeft een overwegend Caraïbische cultuur, omwille van de immigranten.

En dan zijn er uiteraard nog, verspreid over het land, de “First Nations”, de oorspronkelijke indianenbevolking, die in hun reservaten van de federale overheid een groot deel autonomie gekregen hebben, die ze goed koesteren. Economisch zijn zij echter een achtergebleven groep.

De auteur maakt geen aparte melding van de African Americans, afstammelingen van de slaven. Omdat zij overal in de VS verspreid leven, zijn ze moeilijk in kaart te brengen. Alhoewel zij een eigen cultuur hebben, valt op dat zij zich ook integreren in de cultuur van de streek waar ze wonen. African Americans in de “Deep South” zijn conservatiever dan diegenen die in Washington DC of het noordoosten wonen bijvoorbeeld. Ook andere groepen die later in de VS zijn aangekomen, zoals de Oost Aziaten (aan de westkust), worden niet expliciet door de auteur vernoemd. Mij lijkt het dat zij zich, met behoud van bepaalde van hun culturele waarden, meer integreren in de overheersende cultuur van het gebied waar ze zijn terechtgekomen.

Wat toch sterk opvalt als we de sprong maken van dit oorspronkelijk migratiepatroon naar de huidige VS, is dat oorspronkelijke religie en persoonlijk cultureel erfgoed na al die eeuwen de huidige verhoudingen binnen de VS blijft beheersen en een betrouwbare verklaringsbodem bieden voor de spanningen die de huidige sociale, politieke en economische debatten beheersen. Zij dragen er sterk toe bij dat de VS in vele opzichten een land van uitersten is, waar het vaak moeilijk is een gulden middenweg te vinden. In sommige debatten kan je mooi verschillen staat per staat zien (of regio’s zoals hierboven gedefinieerd), maar in andere debatten vinden gelijkgezinden elkaar over de staatsgrenzen heen. Het abortusdebat (om maar éen voorbeeld te geven) wordt gevoerd aan de ene kant door een coalitie van conservatieve christenen, die zoals de kaart aantoont verspreid wonen over verschillende staten, en aan de andere kant door progressieven, die ook verspreid wonen. Maar het verhaal eindigt hier niet…

Nieuwe ontwikkelingen doorkruisen deze opdeling

Uiteraard is wat hierboven geschetst werd geen statisch historisch beeld. Niet alleen is de migratie gewijzigd. Er zijn nog steeds stromen van armen en verdrukten (Hispanics vooral) die aangezogen worden door de American Dream, maar er is ook de instroom van studenten, onderzoekers en hoogopgeleiden. In feite worden ook zij nog steeds aangetrokken door diezelfde historische droom. Tegelijk hebben zij de nieuwe ontwikkelingen waarover we het hieronder hebben in de hand gewerkt.

De nieuwe ontwikkeling die men in de VS sinds een dertigtal jaar ziet, is de opkomst van nieuwe breuklijnen tussen landelijk gebied–voorsteden–steden. Overal in de VS, ongeacht regio of staat, ziet men steden uitbreiden. Hun opkomst heeft o.a. te maken met het feit dat de “traditionele” grootsteden vaak te duur worden. Bedrijven trekken er weg en vestigen zich in die nieuwe opkomende steden. Aangezogen door aantrekkelijke werkgelegenheidsvooruitzichten verhuizen mensen naar die steden en die krijgen het uitzicht van jong, open, progressief, raciaal en etnisch heel divers, bevolkt door mensen met hoge mobiliteit en hogere opleiding. De voorsteden leunen daarbij aan. Steden als Austin (TX), Columbus (OH), Denver (CO) en Phoenix (AZ) zijn hier in het oog springende voorbeelden van, maar er zijn er nog veel meer.

Deze steden en voorsteden ontwikkelen zich als eilanden in het midden van landelijke gebieden, die op hun beurt meer en meer ontvolkt raken. Een oudere bevolking, vaak met lagere opleiding, begint daar de meerderheid te vormen. Deze groepen houden vast aan hun traditionele, conservatieve waarden. Hier vind je vaak ook de mensen die nog nooit hun staat, laat staan de VS, verlaten hebben.

Deze nieuwe breuklijnen veranderen stilaan het uitzicht van de VS en leggen nieuwe contrasten bloot. Als je tegenwoordig per wagen 100 km rijdt vanuit één van de grootsteden of deze nieuwere steden, dan is het sociale en culturele contrast veel groter, dan als je 5 uur vliegt van New York naar San Francisco. Het wordt heel interessant om te zien hoe deze nieuwe ontwikkelingen zich verder zullen zetten en hoe de oude historische verscheidenheid gaat evolueren.

De VS – blijvend op zoek naar evenwicht

De VS is en blijft in elk geval een heel interessant en aantrekkelijk land. Het sociale en culturele lappendeken dat de generaties migranten hebben vormgegeven en dat nu nog complexer gemaakt wordt door de nieuwe ontwikkelingen die ik aanstipte, maakt dat de VS een land blijft van contrasten en extremen. De typische Amerikaan is meestal heel duidelijk voor iets of tegen iets. De middenweg is vaak eng. Worstelen met de extremen is inherent aan het Amerikaanse sociale en politieke leven. Het leidt geregeld tot een crisis. Dan zijn sociale en politieke bruggenbouwers nodig, een middenveld, maar vaak wordt dat in de verdrukking gespeeld. Momenteel zit de VS in een periode waarin dialoog geweigerd wordt en bruggenbouwers overstemd worden.

Dat worstelen met contrasten en extremen toont aan dat de Amerikaanse maatschappij nog steeds op zoek is naar haar eigen identiteit. Een zoektocht die nog heel lang kan duren, juist omwille van de grote verscheidenheid die er was toen het land samengebracht werd in de “Verenigde Staten van Amerika.” Historica Jill Lapore verwoordt het als volgt:

“Americans are descended from slaves and slave owners, from conquerors and the conquered, from immigrants and from people who have fought to end immigration.”

Beter kan het probleem van de zoektocht naar een eigen identiteit niet verwoord worden. Het bemoedigende nieuws is dat tot op heden de Amerikaanse democratische instellingen, samen met de lijm die voortkomt uit de eensgezindheid over principes en dromen, deze crisissen hebben kunnen bedwingen of in toom houden.

Tenslotte nog dit: tijdens het schrijven van dit verhaal speelde in mijn achterhoofd steeds de bedenking: maar is dat in Europa ook niet zo? Is Europa ook geen lappendeken met vele contrasten? En dat klopt inderdaad. Binnen de EU zijn er ook grote culturele en sociale verschillen. Sommige landen zijn sociaal veel conservatiever dan andere. Het verschil met de VS lijkt me dat in Europa, ondanks alle vooruitgang die we gemaakt hebben in het vormen van de Europese Unie, vele sociale en culturele verschillen nog steeds met nationale landsgrenzen kunnen geïdentificeerd en afgedekt worden (“de Grieken dit of dat, de Hongaren en Polen zus of zo”). In de VS daarentegen is er het eengemaakte federale niveau waardoor men zich moeilijker achter staatsgrenzen kan wegsteken. In Europa is het blijvend bestaan van (nationale) culturele grenzen dan weer een van de hinderpalen die een echt federaal Europa in de weg staan. En zo zie je maar…

In elk geval hoop ik dat dit artikel een aantal inzichten in de VS heeft uitgediept, zodat wie naar de VS wil migreren beter weet van waar bepaalde contrasten, die het “beloofde land” zeker heeft, komen en ze ook beter kan plaatsen.