De “Verscheiden” Staten van Amerika (Deel 1)
Als emigratiebestemming voor Belgen blijven de Verenigde Staten van Amerika erg in trek. Tijdens de voorbije 10 jaar zijn er zo’n 6.300 Belgen, of 5 procent van alle vertrekkers, naar de VS gereisd. Studenten, onderzoekers, kunstenaars of avontuurlijke ondernemers, allen willen proeven van “The American Dream” die vereenzelvigd wordt met idealen als vrijheid en economische opportuniteiten.
Die blijvende aantrekkingskracht van de VS wordt ongetwijfeld ook aangewakkerd door de perceptie dat de culturele, sociale en politieke waarden en normen in de VS dicht bij de onze liggen, hetgeen het “thuisgevoel” vergemakkelijkt. Toen mijn gezin en ik in 1989 de beslissing namen om naar de VS te vertrekken—ik had een aanbod gekregen om bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in Washington DC te gaan werken — was dit trouwens ook één van de overwegingen: aanpassing aan het leven in de VS (vooral ook met kleinere kinderen) zou wellicht veel gemakkelijker zijn dan bijvoorbeeld een verhuis naar Azië of Afrika. Bovendien spreekt men in het hele land dezelfde taal (Engels — of zo dachten we toch), en het feit dat taal en cultuur nauw samenhangen, versterkt het beeld van de VS als een culturele monoliet en het vooruitzicht van een vlotte aanpassing eraan.
Dat imago van een monoliet wordt dadelijk aangereikt bij een eerste verkenning van de VS: de toerist reist van staat naar staat, van stad naar stad, en waar je ook komt, één van de opvallendste beelden zijn de indrukwekkende shopping malls waar je steevast McDonalds, Wendy’s, Target en vele andere commerciële zaken mooi naast elkaar ziet. Aan de hand van dat beeld kan je niet weten waar je bent in de VS! En dat is net een typerend beeld van de VS dat ons ook vertrouwd lijkt van films en feuilletons. Ga je een supermarkt binnen dan vind je boter, melk, waspoeder en vele andere producten van net hetzelfde merk dat je in verre andere staten ook zal aantreffen. Die ervaringen versterken voor de nieuwkomer het idee van een soort aan saaiheid grenzende uniformiteit in de VS, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Europa.
Doe je als bezoeker echter de moeite om een beetje meer te exploreren, dan begin je meer en meer verschillen te zien. Je reist van Philadelphia in Pennsylvania 100 km westwaarts en je komt in Amish County terecht. Een verzameling van landelijke dorpjes, waar de klok een goede 300 jaar teruggedraaid wordt: de (hoofdzakelijk) landbouwbevolking stamt af van de Amish (nauw verwant met Mennonieten), die uit Zwitserland en zuid-Duitsland in de jaren 1700 richting VS wegtrokken, waar ze geen uitsluiting of vervolging moesten vrezen en dus trouw konden blijven aan de letter en geest van hun religie. Ze gebruiken nog steeds geen elektriciteit, rijden niet met auto’s maar met paard en koets en de kinderen gaan naar eigen scholen met een eigen programma. Doorheen de jaren zijn ze vanuit Pennsylvania naar het westen uitgewaaierd.
Reis je verder naar West Virginia, dan stel je vast dat je daar op zondagvoormiddag nergens alcohol kan kopen. In andere staten kan je dan weer geen alcoholische dranken vinden in de supermarkt, maar moet je in een gespecialiseerde winkel zijn, vaak uitgebaat door de overheid. In andere staten moet je enkel voor sterke likeuren in zo’n overheidswinkel zijn en kan je in de gewone supermarkt terecht voor bier en wijn. Ook dit lijkt een contradictorisch beeld in een land waar de vrijheid hoog in het vaandel wordt gedragen en de inmenging van de overheid argwanend wordt bekeken. Op doorreis in de VS kan je plots ook aanbelanden in een dry county waar je helemaal geen alcohol kan kopen (je mag het er wel consumeren). De VS telt er zo nog steeds iets meer dan 80, verspreid over 9 staten. Vele van deze blijvende verschillen gaan terug naar diepgewortelde religieuze bepalingen.
Ga je nog verder zoeken, dan zie je bijvoorbeeld dat verschillende staten het gebruik van bepaalde drugs totaal of ten dele gelegaliseerd hebben, terwijl andere strenge straffen uitvaardigen. Wapenbezit en wapendracht is nog een voorbeeld. Ik herinner me nog steeds de rilling die over mij heen ging toen ik in Montana in een sportwinkel plots voor de sectie wapens en gevechtskledij stond. Een erg ongewoon beeld voor een Europeaan. Toen ik later diezelfde dag in de straten van Kalispell (Montana) met de familie rondliep en een man tegenkwam die zijn wapen duidelijk zichtbaar droeg, kreeg ik opnieuw kippenvel. In Washington DC waar ik werkte, is wapendracht in het openbaar verboden, en in mijn thuisstaat Virginia mag het dan weer wel, maar niet zichtbaar. Zo stapelen de verschillen van staat tot staat zich alsmaar op. Want als je nog dieper gaat graven in die verscheidenheid van de VS, dan kom je terecht bij thema’s als abortus, LGBT-rechten en doodstraf, en dan zie je ook daar grote verschillen in visie opduiken.
Die ervaringen, die straatbeelden, herinneren me aan de conversaties die ik nu en dan wel eens gehad heb. Als ik vertel dat ik in Washington DC werk en er dichtbij woon, krijg ik vaak te horen “Oh maar jij woont in een “bubbel”. Jij woont niet in het echte Amerika.” Ik ben me dan ook meer en meer beginnen afvragen wat dat “echte” Amerika dan eigenlijk wel is. Is dit het rurale Amerika met zijn pick-up trucks en wapendragende mensen? Zijn het de grootsteden zoals New York, San Francisco of Chicago? Is het Los Angeles met de glitter van Hollywood, of is het Las Vegas vol casino’s, de delen van de VS die je overwegend in films te zien krijgt? Stilaan brengt je ontdekkingstocht naar de ziel van de VS je bij de conclusie dat de VS dit allemaal is en nog veel meer. De “Verenigde” Staten van Amerika zijn een sociaal en cultureel lappendeken van wereldsteden, kleinere stedelijke centra en vele landelijke gebieden en dorpjes, midden een prachtige en heel verscheiden natuur.
Dat er verscheidenheid van waarden bestaat in een uitgestrekt land als de VS, hoeft niet te verbazen. De oppervlakte van het land is vergelijkbaar met die van Europa, en tussen Belgen en Grieken zijn er toch ook heel wat culturele verschillen. In Europa zijn die verschillen terug te voeren tot een mengeling van onze eeuwenoude geschiedenis, cultuur en tradities, die doorspekt, gevormd en vervormd zijn door veroveringen, godsdienst- en andere oorlogen, grenssluitingen of eeuwenoude isolatie. Maar waar komt die verscheidenheid in de VS, een continent dat per slot van rekening nog maar een recente geschiedenis heeft, vandaan? Laat ons dat eens verder bekijken om de VS beter te begrijpen.
Culturele lappendeken
We weten allemaal dat de VS zoals we die nu kennen zijn opgebouwd door migranten van overal ter wereld (maar in de eerste eeuwen na zijn “ontdekking” in de eerste plaats vanuit Europa). Doorheen de voorbije vier eeuwen werden mensen van her en der aangezogen door “The American Dream”: een nieuw leven opbouwen in vrijheid! Uiteraard is er ook de hele slavengemeenschap die naar de VS gedwongen werd. Terwijl zij zelf tijdens de slavernij niet konden bijdragen tot de maatschappelijk waarden, zijn hun nazaten na het eind van de slavernij uiteraard wel beginnen opkomen voor hun rechten, hetgeen het maatschappelijk debat in de VS nog meer op scherp heeft gezet.
Om de huidige verscheidenheid beter te begrijpen, is het cruciaal om de achtergrond van die migranten te begrijpen. Die verklaart op zijn beurt hun levensdoelen, die generaties later nog steeds duidelijk nazinderen in de huidige Amerikaanse mentaliteit. Het overgrote deel van deze mensen zijn hun thuislanden ontvlucht omwille van religieuze of politieke onderdrukking of vervolging, hongersnood of slechte economische omstandigheden. Die groepen mensen, waar ze ook vandaan kwamen, hadden twee doelen voor ogen.
Ten eerste wilden ze een nieuw en beter leven opbouwen in het land van de oneindige mogelijkheden (“the sky is the limit”). Na wat hen overkomen was in hun thuisland, hoopten ze zich hier te kunnen bewijzen. In dat streven was vrijheid een belangrijke te koesteren waarde, die ze in hun land van herkomst net niet hadden.
Ten tweede wilden ze ook zoveel mogelijk hun eigen cultuur, tradities en religie verder uitbouwen. Dat werd mogelijk gemaakt door spontane gemeenschappen te vormen. Nieuwe golven van migranten werden aangezogen door succesverhalen van vorige golven, en nieuwe migranten trokken naar regio’s waar al mensen woonden uit hun streek van afkomst. Zo werd Amerika stilaan een smeltkroes van mensen van allerlei afkomst, en het samenklitten in bepaalde streken hielp het culturele lappendeken geleidelijk aan opbouwen. Vele namen van dorpen in de VS verwijzen nu nog naar de afkomst van deze groepen mensen. Onze landgenoten bijvoorbeeld hebben een Charleroi gesticht in Pennsylvania. Namur, Brussels en Luxemburg liggen in Wisconsin op 4 km van elkaar. Wat Ghent en Antwerp betreft hebben we zelfs keuze. Er is een Ghent gevestigd in Kentucky, West Virginia en New York. Ghent in New York ligt zo een 370 km van Antwerp in diezelfde staat. Bovendien is er ook nog een Antwerp in Michigan en Ohio.
Twee belangrijke ontwikkelingen
Om de ziel van de VS te doorgronden is het belangrijk om te begrijpen dat deze twee grote streefdoelen twee krachten of ontwikkelingen in gang gezet hebben. Enerzijds is er in de VS een grote eensgezindheid gegroeid over een aantal waarden, anderzijds verklaren ze de verscheidenheid binnen de VS. Deze twee ontwikkelingen hebben iets contradictorisch in zich. Voor het voortbestaan van de VS moeten ze elkaar in evenwicht houden, maar de geschiedenis leert ons ook dat de balans niet steeds in evenwicht is, wat tot spanningen kan leiden.
De eensgezindheid die de VS samenhoudt
Gegeven de motieven die migranten naar de VS gedreven of gelokt hebben, vallen er in de Amerikaanse maatschappij dadelijk een aantal aspecten op waar praktisch iedereen het over eens is:
- Het primaat van het economische. Mensen zijn naar de VS gekomen om zich te bewijzen, om een nieuw leven op te bouwen. Vandaar dat er vooreerst in economische termen gedacht wordt: hoe kan ik me in de maatschappij opwerken? Er zijn honderden voorbeelden van grote en kleine succesverhalen, maar eigenlijk is het hele Amerikaanse leven ervan doorspekt. De coronacrisis gaf daar opnieuw een voorbeeld van: nergens anders ter wereld werden lockdowns zoveel beperkt of uitgehold van bij aanvang, om ervoor te zorgen dat de economie kon blijven draaien. Het verklaart ook de sterke competitieve ingesteldheid van de Amerikanen in het economische leven.
- Verder is er de uitgesproken drang naar individuele vrijheid die voortspruit uit de “onvrijheid” waar de meeste migranten mee te maken hadden in een vorig leven. Dit is een drang die met de paplepel van generatie op generatie meegegeven wordt. Er zijn genoeg voorbeelden om dit te illustreren: kijk naar het debat over vrije wapendracht, en ook het recente debat over het verplicht dragen van mondmaskers is een voorbeeld. “De overheid gaat ons geen verplichtingen opleggen. Wij zijn vrij te doen wat we willen.”
- Samenhangend met de drang naar vrijheid is er ook een wantrouwen tegenover de overheid. Een te bemoeizuchtige overheid wordt door het merendeel der Amerikanen niet geduld of argwanend bekeken.
- Een heel diep patriotisme is eveneens een sterke uiting van eensgezindheid in het land van de oneindige mogelijkheden. Geen belangrijke speech kan gegeven worden zonder dat er een paar keer “this great country” in weerklinkt. Patriotisme gaat gepaard met zich geregeld eens op de schouder kloppen. Grote en kleine sport- en andere evenementen, waar ook in het land, worden steevast ingeluid door de “Star-spangled banner,” de nationale hymne, zonder dat dit door een of andere overheid wordt opgedragen. “I pledge allegiance to the Flag” weerklinkt in elke school bij aanvang van de lesdag en wordt door de studenten ijverig meegezegd.
Voor de potentiele migrant naar de VS is het belangrijk te beseffen dat deze principes die de essentie van de “American Dream” uitmaken, ook een aantal andere kenmerken hebben meegebracht, waarmee rekening gehouden moet worden bij een verhuis. Het hoog in het vaandel dragen van individuele vrijheid met de ermee gepaard gaande afkeer van overheidsinmenging zorgt ervoor dat sociale vangnetten weinig ontwikkeld zijn: werkloosheidsvergoedingen zijn gering, ziekteverzekering hangt af van persoonlijk initiatief en is daardoor duur en ook het pensioensysteem is gebaseerd op individueel initiatief. Als je niet genoeg verdient, kan je geen pensioen opbouwen. Migranten die naar de VS gezonden worden door hun bedrijf hebben met deze scherpe kanten van het economische leven vaak minder te maken (omdat hun bedrijf vaak bijspringt), maar kunnen wel nog geconfronteerd worden met andere gevolgen van deze maatschappelijke keuzes, zoals dure gezondheidszorg en duur onderwijs. Wil je ten avontuur gaan als zelfstandige, dan moet je best financieel goed gewapend zijn.
In elk geval is het zo dat de breed gedragen eensgezindheid over deze vier principes de lijm is die de burgers van de VS samenhoudt in het federale geheel dat het land vormt. Het is de lijm die zich tot op heden steeds stevig genoeg heeft getoond op momenten dat er zich scheuren vertonen in het maatschappelijke weefsel van de VS, die gevoed worden door de verscheidenheid. Over die verscheidenheid hebben we het in het tweede deel van dit artikel, dat volgende editie verschijnt.
