Overlijden in het buitenland: in welk land passeren de erfgenamen langs de kassa?
Vandaag de dag kunnen we internationale nalatenschappen niet zomaar bestempelen als een ‘ver van ons bed’ show. Steeds vaker trekt de Belg over de landsgrenzen heen. Dit kan voor een tijdelijke periode zijn, zoals in geval van een city trip met vrienden, familievakantie, Erasmusavontuur of interessante werkopportuniteit. Daarnaast is het uiteraard ook mogelijk dat de Belg zich permanent in het buitenland vestigt door te verhuizen naar zonnigere oorden. Het is bijgevolg niet verwonderlijk dat steeds meer nalatenschappen internationale elementen vertonen.
Wat nu in aangelegenheden waarin er een plots overlijden plaatsvindt en de erflater bezittingen heeft in, of banden heeft met verschillende landen? De erfgenamen kunnen in dergelijk geval in een onduidelijke civiele en fiscale situatie terechtkomen voor de bepaling van de erfopvolging. Wij zetten hieronder de voornaamste principes van een internationale nalatenschap graag voor u op een rij met enkele voorbeelden.
Stap 1: Civiele gevolgen - bevoegde rechter en toepasselijk recht
De eerste stap bij de afwikkeling van een internationale nalatenschap bestaat erin te bepalen wie de bevoegde rechter is en welk recht van toepassing is. Op basis van dat recht zal men nagaan wie de erfgerechtigden zijn en wat hun erfdeel is in de af te wikkelen nalatenschap.
Wanneer er een grensoverschrijdend element in de nalatenschap aanwezig is, wordt het vaak complex. Zo kunnen rechtstelsels en regels van verschillende landen met elkaar in conflict komen. Voor de Europese landen (met uitzondering van Denemarken en Ierland) werd, net om deze problematiek te vermijden, een harmonisatie van de rechtsregels bekomen met de invoering van de zogenaamde Europese Erfrechtverordening die geldt voor overlijdens vanaf 17 augustus 2015.
Buiten enkele specifieke uitzonderingsgevallen stelt deze Erfrechtverordening dat er gekeken moet worden naar het land waar de erflater op het moment van zijn overlijden zijn gewone verblijfplaats had. De autoriteiten van dat land (bv. een rechtbank, notaris of registratiekantoor) zijn bevoegd om de erfopvolging af te handelen. Daarnaast dient de nalatenschap zelf in principe ook te worden afgehandeld overeenkomstig het recht van het land waar de overledene zijn laatste gewone verblijfplaats had. Belangrijk om te benadrukken is dat er maar één recht van toepassing is op de gehele nalatenschap. Zelf bepalen dat voor de afwikkeling van uw nalatenschap het Belgische recht van toepassing is op uw roerende goederen en het Spaanse recht op uw onroerende goederen is dus uitgesloten.
De Erfrechtverordening bevat echter geen definitie van wat nu juist als de ‘gewone verblijfplaats’ van de erflater moet worden gezien. Hierdoor is men aldus genoodzaakt om alle aspecten van het leven van de erflater in overweging te nemen en rekening te houden met alle feitelijke omstandigheden tijdens het leven van de erflater. Men houdt rekening met het land waarmee de overledene een ‘duurzame en nauwe band’ had. Onthoud dat dit voor sommige gevallen met veel internationale elementen een feitenkwestie zal zijn.
Wanneer een Belgisch rijksinwoner bijvoorbeeld op vakantie is in Italië en daar komt te overlijden, dan is zijn gewone verblijfplaats nog steeds België. Bijgevolg zal de Belgische rechter zich ontfermen over de afwikkeling van zijn nalatenschap en zal hij daarbij het Belgisch recht toepassen: overeenkomstig het wettelijk erfrecht zal de langstlevende echtgeno(o)t(e) recht hebben op het vruchtgebruik van de nalatenschap en elk kind zal recht hebben op een gelijk deel van de nalatenschap in blote eigendom. Indien deze Belgische overledene-inwoner nog een onroerend goed nalaat in het buitenland (bv. gelegen in Frankrijk) en dat land heft successierechten op dit onroerend goed, dan voorziet de Belgische wet in een regel om de dubbele belasting te vermijden. Concreet wil dit zeggen dat de belasting die wordt geïnd door Frankrijk op het onroerend goed mag worden afgetrokken van de verschuldigde successierechten op dat onroerend goed in België.
Wanneer een Belg daarentegen werkelijk verhuist naar Italië en niet enkel zijn domicilie verplaatst naar Italië, maar ook zijn sociale leven daar opbouwt (vrienden, werk, sport, …), dan zullen al deze elementen wijzen op een gewone verblijfplaats in Italië en aldus het Italiaans rijksinwonerschap. In dat geval zal de Italiaanse rechter instaan voor de afwikkeling van deze internationale nalatenschap van de overledene en zal deze de nalatenschap verdelen met toepassing van het Italiaanse civiele recht: de langstlevende echtgeno(o)t(e) zal een deel in volle eigendom krijgen (1/3e), maar hier zonder vruchtgebruik op het overige. De rest (2/3e) wordt in volle eigendom in gelijke delen onder de kinderen verdeeld.
Stap 2: Fiscale gevolgen in de erfbelasting
Wanneer op basis van het toepasselijk recht bepaald is aan wie (erfgerechtigde) hoeveel (erfdeel) toekomt van de nalatenschap, komen we bij de tweede vraag, namelijk hoeveel de verschuldigde (buitenlandse) erfbelasting bedraagt voor de erfgerechtigden. Voor de fiscale afwikkeling van een internationale nalatenschap blijft de nalatenschap onderworpen aan de fiscale autonomie van de verschillende lidstaten. Bij gebrek aan een harmonisatie op fiscaal vlak, komt een dubbele erfbelasting bij nalatenschappen met een internationaal karakter vaak voor. Bovendien zijn de lidstaten die beiden erfbelastingen heffen, niet verplicht om deze dubbele belastingen te vermijden.
Stel dat de erflater de laatste vijf jaar in het Vlaams gewest gewoond heeft en tijdens zijn jaarlijkse vakantie in Italië komt te overlijden, dan gelden voor de erfbelasting bij verervingen tussen personen in de rechte lijn (ouders en hun afstammelingen) en tussen gehuwden de volgende Vlaamse tarieven: 3% tot 50.000 EUR, 9% van 50.000 tot 250.000 EUR en daarboven, geldt het tarief van 27%. De tarieven, vrijstellingen en verminderingen in de andere gewesten, alsook de vererving door andere personen, worden hier buiten beschouwing gelaten.
Wanneer u als Belg naar Italië bent verhuisd en daar komt te overlijden, zal uw erfenis zoals voor elke Italiaanse rijksinwoner belast worden met de ‘Imposta sulle Successioni e Donazioni’. De belastbare waarde hiervoor wordt berekend op alles wat deel uitmaakt van de nalatenschap van een Italiaanse rijksinwoner. De ligging van de activa is hierbij irrelevant. Het toepasselijk tarief tussen ouders, kinderen en partners bedraagt er 4% op het deel dat elke betrokkene ontvangt uit de nalatenschap, wanneer dit een bedrag van 1 miljoen euro overschrijdt. Tot dat bedrag geldt een vrijstelling, de zogenaamde ‘Franchigia’.
Quid indien niet-EU landen betrokken zijn?
Voor de bevoegdheid en het toepasselijk recht bij internationale nalatenschappen waarbij niet-EU landen betrokken zijn, zal de hoger genoemde Erfrechtverordening in principe niet van toepassing zijn. Ieder land zal in dat geval haar eigen regels toepassen.
Wanneer u bijvoorbeeld als Belgisch rijksinwoner op vakantie gaat naar Canada of Australië en daar komt te overlijden, blijft u nog steeds een Belgisch rijksinwoner. De Belgische rechter zal niet alleen de Belgische burgerrechtelijke regels toepassen (die de erfgerechtigden en hun erfdeel bepalen), maar ook de Belgische fiscale regels (die de verschuldigde erfbelasting bepalen).
Wanneer u echter werkelijk verhuist naar Canada of Australië en daar komt te overlijden, dan zal u als Canadees of Australisch inwoner onder de burgerrechtelijke en fiscale regels van ginder ressorteren. Zowel in Canada als in Australië bestaat er echter geen erfbelasting, waardoor de erfgenamen van een inwoner daar geen erfbelasting moeten betalen op hun erfdeel. Bovendien kan de Belgische fiscus op dat vermogen in de nalatenschap ook geen Belgische erfbelasting heffen, bij gebrek aan rechtsgrond, daar de erflater zijn of haar gewone verblijfplaats niet meer heeft in België op het ogenblik van het overlijden. Indien de erflater op het moment van zijn overlijden geen Belgisch rijksinwoner was, maar wel nog eigenaar was van onroerend goed gelegen in het België, zal voor dit onroerend goed toch successierecht of erfbelasting verschuldigd zijn in België.
Hoewel Canada geen successierechten kent, wordt er bij overlijden van een persoon een belasting geheven op vervreemdingswinsten. Wanneer een eigenaar van een vermogen overlijdt, wordt de heffing gerechtvaardigd door de vervreemding. In principe wordt deze vervreemding (fictie dat het goed wordt verkocht) geacht plaats te vinden tegen de reële marktwaarde. In Canada geldt de veronderstelling dat op het moment van overlijden, de overledene zijn gehele bezit heeft verkocht tegen de geldende waarde in het economische verkeer. De (fictieve) vervreemdingswinsten maken in Canada deel uit van de inkomstenbelasting. Bij overlijden wordt de belasting bijgevolg geheven bij de erflater en dus niet bij de erfgenamen. Daarom is er geen sprake van successiebelasting. Een belangrijke uitzondering op deze vervreemdingswinst is de eigen woning. Na overlijden zal de eigen woning van de erflater vrijgesteld overgaan op de erfgenaam.
"MAAK EEN RECHTSKEUZE IN UW TESTAMENT EN BEPAAL DAT HET RECHT VAN HET LAND VAN DE NATIONALITEIT DE ERFOPVOLGING TE BEHEERSEN.”
Ook in Australië geldt het principe dat de vervreemdingswinsten naar aanleiding van het overlijden worden meegerekend tot het belastbare inkomen, waardoor deze onder de inkomstenbelasting vallen. Wanneer bij overlijden een vermogenswinst of –verlies wordt gemaakt, wordt deze in het jaar van overlijden betrokken in de belastingaangifte in de personenbelasting van de overledene.
Beter voorkomen dan genezen
Om niet ongewenst in de situatie te komen dat een internationale nalatenschap wordt afgewikkeld in het buitenland door een buitenlandse rechter met de toepassing van een vreemd recht, raden wij u aan om in uw testament een rechtskeuze te maken en te bepalen dat het recht van het land van de nationaliteit de erfopvolging zal beheersen. We verduidelijken dit aan de hand van een concreet voorbeeld. In principe is op de nalatenschap van een Spaanse inwoner met de Belgische nationaliteit de Spaanse wetgeving van toepassing. Indien de erflater echter heeft gekozen om in Spanje te rentenieren maar de Belgische erfregels wil blijven toepassen, kan de erflater in zijn testament expliciet vermelden dat zijn nalatenschap dient te worden afgewikkeld overeenkomstig het Belgische recht. Met deze rechtskeuze zal het Belgische recht de civiele verdeling bepalen.
Met betrekking tot de fiscale aspecten, zal men echter geen rechtskeuze kunnen maken voor een bepaalde fiscale wet. Indien er sprake is van een latente dubbele erfbelasting (in België en in een ander land), zal men in veel gevallen toch kunnen vermijden dat uw erfgenamen onverwacht tweemaal langs de kassa passeren. Het is in dit geval van belang om deskundig advies in te winnen en de nodige stappen te ondernemen.
Meer info: ey.com
